Door Désirée Krikhaar
Als jong meisje stond ik in de Betuwe oog in oog met de grote 15e-eeuwse ikoon van de Moeder Gods Smolenskaja. Een vriendelijk Kind zit op de arm van zijn Moeder, die je doordringend aankijkt. Prachtig ingetogen geschilderd door, of in het atelier van één van de bekendste Russische ikonenschilders, Dionisij. Zoals alle ikonen is ook deze volgens de voorschriften uitgevoerd, maar zo toegankelijk, elegant, lief. Ze is in 1980 samen met zo’n 100 andere ikonen op tournee gegaan en heeft ook ‘down under’ ongetwijfeld velen beroerd.
Halverwege de jaren ’80 vond de ikoon een vaste plek in de crypte van de ikonengalerie in Den Haag, waar ik toen werkte. De Smolenskaja was de mooiste bewoonster van het huis. Dagelijks daalde ik de trap af om haar te groeten. Bezoekers kwamen speciaal voor de Moeder Gods: om even stilletjes bij haar te zitten, haar aan te raken, zelfs een bloemetje te brengen. Een kunstgalerie is natuurlijk geen kapel, maar dat werd wel zo ervaren.
En toen werd de ikoon verkocht. Gelukkig hadden we de plaatjes in de boeken, de posters en folders en de ansichtkaarten nog.
Intussen was de Sovjet-Unie uiteen gevallen en reisde ik dikwijls met groepen kunstminnenden door Rusland. Met als vast ankerpunt een bezoek aan de Tretjakovgalerij in Moskou. Daar wordt de wereldberoemde ikoon van de Drie-eenheid van de hand van Andrej Roebljov tentoongesteld. En recht tegenover deze ‘Nachtwacht van de ikonen’ stond ik opeens voor mijn eigen Moeder Gods van Smolensk! De ikoon was via omzwervingen weer terug op Russische bodem. Met een bosje bloemen op de grond voor de vitrine. Wat een mooi weerzien!
Moeder Gods Hodegetria van Smolensk Russisch, toegeschreven aan Dionisij (ca.1440–1502). Eitempera op paneel, 108×82 cm, Tretjakovgalerij, Moskou.
Désirée Krikhaar is kunsthistorica – Krikhaar Byzantijnse Kunst en Ikonen